Οι δυσοίωνες προβλέψεις του Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτζ για το 2012.

Κάποιος είπε πρόσφατα πως το καλύτερο πράγμα στο 2011 είναι ότι ήταν πιθανόν καλύτερο από ό,τι θα είναι το2012. Με την ίδια λογική, ενώ υπήρξε μεγάλη ανησυχία για το πολιτιστικό αδιέξοδο της Αμερικής, θα μπορούσε να είχε συμβεί κάτι χειρότερο για την Αμερική και τον κόσμο: θα μπορούσαν να είχαν επικρατήσει οι Ρεπουμπλικάνοι με το πρόγραμμά τους για λιτότητα σε συνδυασμό με αναδιανομή υπέρ των πλουσίων. Αυτόματες περικοπές δεν θα υπάρξουν έως το 2013, κάτι που σημαίνει ότι η οικονομία το 2012 θα τη γλιτώσει, έστω και παραλίγο.

Δύο θετικότερες ενδείξεις για το2011: η Αμερική φαίνεται τελικά να έχει αφυπνιστεί όσον αφορά το διάπλατο χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους υπόλοιπους – ανάμεσα στο κορυφαίο 1% και όλους τους άλλους. Και κινήματα διαμαρτυρίας με επικεφαλής τους νέους, από την Αραβική Άνοιξη μέχρι τους ισπανούς «Αγανακτισμένους» και τους ακτιβιστές του κινήματος «Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ», έχουν κάνει σαφές ότι κάτι στο καπιταλιστικό σύστημα είναι πολύ λάθος. Το πιθανότερο όμως είναι ότι τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που ήταν τόσο φανερά το 2011 στις ΗΠΑ και την Ευρώπη – η διαχείριση των οποίων ήταν έως τώρα τρομερά εσφαλμένη – θα επιδεινωθούν το 2012.
Οποιαδήποτε πρόβλεψη για τα ερχόμενα χρόνια εξαρτάται, περισσότερο από ό,τι συνήθως, από την πολιτική – από την έκβαση που θα έχει η κωλυσιεργία των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ και από την ικανότητα των ευρωπαίων ηγετών να απαντήσουν στην κρίση του ευρώ. Οικονομικές προβλέψεις είναι, έτσι κι αλλιώς, αρκετά δύσκολες· όταν όμως πρόκειται για πολιτικές προβλέψεις, οι κρυστάλλινες σφαίρες μας θολώνουν ακόμη περισσότερο. Τούτου λεχθέντος, να η καλύτερη πρόβλεψή μου:
Οι ευρωπαίοι ηγέτες διακηρύσσουν επανειλημμένως τη δέσμευσή τους στη σωτηρία του ευρώ, αυτοί όμως που θα μπορούσαν να το σώσουν έχουν δηλώσει επανειλημμένως ότι είναι δεσμευμένοι να μην κάνουν αυτό που χρειάζεται. Έχουν αναγνωρίσει ότι η λιτότητα θα σημάνει βραδύτερη ανάπτυξη – πράγματι, μια ύφεση είναι ολοένα και πιο πιθανή – και ότι χωρίς ανάπτυξη οι χώρες της ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν πρόβλημα δεν θα είναι ικανές να διαχειριστούν τα χρέη τους. Ωστόσο, δεν έχουν κάνει τίποτε για να προωθήσουν την ανάπτυξη. Ακολουθούν μια σπειροειδή πορεία θανάτου. Το μοναδικό πράγμα που σώζει βραχυπρόθεσμα το ευρώ είναι οι αγορές κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, οι οποίες εμπόδισαν τα επιτόκια να αυξηθούν. Είτε αρέσει είτε όχι, η ΕΚΤ ουσιαστικά χρηματοδοτεί τα κρατικά ομόλογα. Γερμανοί ηγέτες συνοφρυώθηκαν εξαιτίας αυτού και η ΕΚΤ ένιωσε αμήχανα, περιορίζοντας τις αγορές της και λέγοντας ότι το ευρώ πρέπει να το σώσουν οι πολιτικοί ηγέτες, όχι οι κεντρικοί τραπεζίτες. Η πολιτική απάντηση όμως ήταν τουλάχιστον πολύ λίγη και πολύ καθυστερημένη. Το πιθανότερο σενάριο είναι πιο πολύ από τα ίδια: λιτότητα, ασθενέστερες οικονομίες, περισσότερη ανεργία και συνεχιζόμενα ελλείμματα, με τους ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν τα ελάχιστα για να περιορίσουν προς στιγμήν την κρίση. Με λίγα λόγια, περισσότερη αναταραχή.

Η ημέρα του λογαριασμού – όταν το ευρώ διαλυθεί ή η Ευρώπη αναλάβει το είδος εκείνο της οριστικής δράσης που θα κάνει το ενιαίο νόμισμα να λειτουργήσει – μπορεί να έρθει το 2012, αλλά το πιθανότερο είναι ότι οι ηγέτες της Ευρώπης θα κάνουν ό,τι μπορούν για να την αναβάλουν. Η Ευρώπη θα υποφέρει, το ίδιο και ο υπόλοιπος κόσμος.

Οι ΗΠΑ ήλπισαν σε μια ανάκαμψη χάρη στις εξαγωγές, αλλά με την οικονομική ανάπτυξη να επιβραδύνεται στην Ευρώπη, τον μεγαλύτερο πελάτη τους (και να εμποδίζει την ανάπτυξη σε μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου), κάτι τέτοιο είναι απίθανο. Και, με τις χειρότερες επιπτώσεις από τις μειώσεις των δαπανών να βρίσκονται πιθανόν μπροστά μας, το αδιέξοδο – και το πείσμα των Ρεπουμπλικανών – μπορεί να σημάνει ότι η μείωση των φόρων των μισθωτών στην οποία προέβη η κυβέρνηση Ομπάμα δεν θα παραταθεί, με αποτέλεσμα να εξασθενήσει η κατανάλωση των νοικοκυριών.

Αυτό, σε συνδυασμό με περικοπές σε επίπεδο Πολιτειών καθώς και σε τοπικό επίπεδο, σημαίνει ότι οι πρώτες πραγματικές εκδηλώσεις των συνεπειών της λιτότητας θα εμφανιστούν το 2012. (Ήδη, η απασχόληση στο Δημόσιο βρίσκεται κατά περίπου 700.000 άτομα κάτω από τα επίπεδα προ της κρίσης· η κυβέρνηση, αντί να αντισταθμίσει την ασθενή ιδιωτική ζήτηση, όξυνε τα προβλήματα της οικονομίας.) Στο μεταξύ, οι συνέπειες της αποτυχίας να αντιμετωπιστεί η κρίση των ακινήτων – που προκάλεσε το 2008 την κατάρρευση, σχεδόν, των χρηματοπιστωτικών αγορών – συνεχίζουν να γίνονται αισθητές: περαιτέρω μείωση των τιμών των ακινήτων, περισσότερες κατασχέσεις και έτσι ακόμη μεγαλύτερο άγχος στα αμερικανικά νοικοκυριά. Ουδείς σε αμφότερα τα πολιτικά κόμματα των ΗΠΑ μοιάζει διατεθειμένος να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι η διόρθωση του τραπεζικού συστήματος, μολονότι ήταν απαραίτητη, δεν ήταν επαρκής για να αποκαταστήσει την υγεία της οικονομίας (ή ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα ουδέποτε διορθώθηκε πραγματικά). Η αμερικανική οικονομία πριν από την κρίση διατηρούνταν στη ζωή από τη φούσκα των ακινήτων, που οδήγησε σε μη βιώσιμη κατανάλωση. Δεν υπάρχει δρόμος για να πάμε πίσω στο 2007. Ωστόσο, κανένα από τα δύο κόμματα δεν φάνηκε πρόθυμο να παραδεχθεί αυτό που είναι πράγματι λάθος ή να προωθήσει μια ατζέντα που θα αντιμετώπιζε τα υποβόσκοντα κακά. Κοινοτοπίες και ψευτοφάρμακα – μονότονες εκκλήσεις για δημιουργία περισσότερων θέσεων εργασίας, δημοσιονομική συγκράτηση και πάει λέγοντας – θα χαρακτηρίσουν την εκλογική χρονιά των ΗΠΑ.

Καμιά από τις δύο πλευρές δεν θα βγει μπροστά με ένα πρόγραμμα για την αναδιάρθρωση της οικονομίας και τη μείωση της ανισότητας που υπονομεύει την ισχύ της χώρας. Υπήρξα μεγάλος επικριτής των αγορών, ακόμη όμως και αυτοί που δρουν στην αγορά της Αμερικής αισθάνονται τώρα ότι οι πολιτικοί ηγέτες δεν βρίσκονται στο ύψος των περιστάσεων. Αν οι επενδυτές έπασχαν τη δεκαετία του 1990 από μη ορθολογικό ενθουσιασμό, την ερχόμενη χρονιά είναι πιθανό να εμφανίσουν έναν ορθολογικό πεσιμισμό. Στο κάτω κάτω, οι Αμερικανοί θα έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε έναν ηγέτη που έχει αποδείξει ότι δεν μπορεί να οδηγήσει τις ΗΠΑ για να βγουν από το οικονομικό τέλμα και σε έναν που δεν έχει αποδείξει ακόμη την ανικανότητά του να το κάνει – αλλά ο οποίος θα μπορούσε να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα μέσω πολιτικών που αυξάνουν την ανισότητα και επιβραδύνουν την ανάπτυξη.

Ελπίζω ότι τα γεγονότα θα με βγάλουν ψεύτη και ο πεσιμισμός μου θα αποδειχθεί πως ήταν υπερβολικός. Φοβάμαι όμως ότι ο κίνδυνος να πάρουμε την κάτω βόλτα είναι μεγαλύτερος.

Πράγματι, το 2012 μπορεί να αποδειχθεί η χρονιά κατά την οποία το πείραμα με το ευρώ, το αποκορύφωμα μιας 50ετούς διαδικασίας οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη, θα φτάσει σε ένα τέλος.
Στην περίπτωση αυτή, αντί να φέρει το προσδοκώμενο τέλος της Μεγάλης Ύφεσης του 2008, που διήρκεσε υπερβολικά πολύ και προκάλεσε υπερβολικά πολλές ταλαιπωρίες, το 2012 μπορεί να σημάνει την αρχή μιας νέας και πιο τρομακτικής φάσης της χειρότερης οικονομικής καταστροφής που έχει αντιμετωπίσει ο κόσμος μέσα σε τρία τέταρτα του αιώνα.