Η «γεωγραφία» των μεταναστών στην Ελλάδα.

ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

Το όνειρο για μία καλύτερη ζωή, η αδυναμία επιβίωσης, οι πόλεμοι και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναγκάζουν χιλιάδες ανθρώπους να αφήσουν τον τόπο τους και τις οικογένειές τους και να αναζητήσουν την τύχη τους στην Ελλάδα. Εκτιμάται ότι η χώρα μας φιλοξενεί σήμερα πάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αριθμός που αντιστοιχεί σε περίπου 10% του συνολικού πληθυσμού.

Οι μετανάστες αυτοί εισέρχονται στη χώρα και παραμένουν για αρκετά χρόνια σε καθεστώς παρανομίας, ενώ είναι γεγονός ότι το ελληνικό κράτος υπήρξε απροετοίμαστο να διαχειριστεί ένα τόσο μεγάλο κύμα μεταναστών.
Οπως αναφέρει ο Οδηγός Μεταναστών που συνέταξαν οι συνεργάτες του Τμήματος Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, η Ελλάδα μετατράπηκε από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ενας μικρός αριθμός μεταναστών, στην αρχή, από ασιατικές, αφρικανικές χώρες, αλλά και την Πολωνία, ήρθε στην Ελλάδα και απασχολήθηκε στις κατασκευές, στη γεωργία και στις κατ’ οίκον υπηρεσίες, χωρίς όμως ώς τότε η μετανάστευση να αποκτήσει χαρακτηριστικά μαζικού φαινομένου.
Η κατάρρευση των καθεστώτων της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης αναπόφευκτα οδήγησε σημαντικά τμήματα των πληθυσμών τους σε έξοδο από τις χώρες αυτές, η οποία, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας, οδήγησε στη μαζική και ανεξέλεγκτη είσοδο μη νόμιμων οικονομικών μεταναστών. Στην κρίσιμη δεκαετία του 1990 η Ελλάδα δέχτηκε το υψηλότερο ποσοστό μεταναστών στην ΕΕ σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού της και του εργατικού δυναμικού της. Η εισροή μεταναστών συνεχίστηκε με την έλευση διαδοχικών «κυμάτων» από τα Βαλκάνια, την ανατολική Ευρώπη και πιο πρόσφατα από την Ασία και την Αφρική.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής, ο πληθυσμός της χώρας μας αυξήθηκε από 10.259.900 το 1991 σε 10.964.020 το 2001. Η αύξηση οφείλεται κατά 97% στους μετανάστες και κατά 3% στη φυσική αύξηση του πληθυσμού. Σήμερα, τουλάχιστον ένα εκατομμύριο μετανάστες διαμένουν στην Ελλάδα, ενώ περίπου το 35%-50% των μεταναστών είναι εδώ χωρίς τα απαιτούμενα νόμιμα έγγραφα.
Σύμφωνα με τον Οδηγό Μεταναστών, τα άτομα αυτά ήρθαν στη χώρα μας σε δύο κύματα. Το πρώτο μέχρι τα μέσα του 1990, στο οποίο κυριαρχούσαν οι Αλβανοί, και το δεύτερο μετά το 1995 με αύξηση της συμμετοχής από άλλες βαλκανικές χώρες, τις πρώην σοβιετικές και το Πακιστάν, την Ινδία, το Μπανγκλαντές, το Ιράκ και το Αφγανιστάν στη δεκαετία του 2000.

Αλβανοί οι περισσότεροι

Πάντως, μεταξύ των νόμιμων μεταναστών η πιο πολυπληθής εθνική ομάδα είναι οι Αλβανοί (60%) και ακολουθούν οι Βούλγαροι (8%), οι Ρουμάνοι (4,5%), οι Ουκρανοί (4,3%), οι Γεωργιανοί (2,7%), οι Πακιστανοί (2,5%), οι Ρώσοι (2,4%) και οι Μολδαβοί (2,1%). Οπως δηλώνει στον «ΑτΚ» ο επιστημονικός υπεύθυνος του Οδηγού Μεταναστών και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας στο Χαροκόπειο, Απόστολος Παπαδόπουλος, η εισροή μεταναστών στην Ελλάδα πενταπλασιάστηκε από το 1988 ώς το 2004, ενώ ταυτόχρονα η μέση διάρκεια παραμονής του μισού πληθυσμού εξ αυτών υπερβαίνει τα 8 χρόνια.
Οσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των μεταναστών, ο κ. Παπαδόπουλος επισημαίνει ότι περίπου οι μισοί βρίσκονται στην Αττική, ενώ η ποσοστιαία κατανομή τους είναι υψηλότερη στις περιοχές με αγροτική (Βοιωτία, Κορινθία, Αργολίδα) και τουριστική ανάπτυξη (Ζάκυνθο, Κεφαλλονιά, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και Κρήτη).

Μισθωτοί οι μισοί

Περισσότεροι από τους μισούς μετανάστες (51,4%) είναι απασχολούμενοι και σχεδόν αποκλειστικά ως μισθωτοί. Ενα μεγάλο ποσοστό (24,5%) των μεταναστών απασχολείται στις κατασκευές, στις οικιακές υπηρεσίες το 20,5%, στη γεωργία το 17,5%, στο εμπόριο και στα ξενοδοχεία το 16% και στη μεταποίηση το 12%. Οι περισσότερες από τις εργασίες των μεταναστών είναι ανειδίκευτες και χειρωνακτικές και δεν έχουν σχέση με τα προσόντα και την εκπαίδευσή τους, η οποία είναι σχετικά καλή, αφού άνω του 60% έχει ολοκληρώσει το 3τάξιο γυμνάσιο, ενώ το 10% περίπου έχει αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Απροετοίμαστοι

Σύμφωνα με τους ειδικούς, όμως, το ελληνικό κράτος υπήρξε απροετοίμαστο να διαχειριστεί ένα τόσο μεγάλο κύμα μεταναστών. Ολοι οι πρόσφατοι νόμοι για τη μετανάστευση, εκτός του ότι ήρθαν εκ των υστέρων να επιλύσουν ορισμένα ζητήματα των μεταναστών (όροι παραμονής, αδειοδότησης, νομιμοποίηση), στερούνται ουσιαστικές πολιτικές ένταξης των ατόμων που αναζητούν μία καλύτερη ζωή, στην ελληνική κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι πριν από δύο χρόνια από τους 750.000 μετανάστες που καταγράφονται μόνο 550.000 είχαν λάβει άδεια παραμονής.
Σήμερα εκτιμάται ότι το 35%-50% των μεταναστών μένει στην Ελλάδα χωρίς άδεια παραμονής. Ποιος ευθύνεται γι’ αυτό; Η γραφειοκρατία, η αδυναμία της δημόσιας διοίκησης να στηρίξει την εφαρμογή της νομοθεσίας και η απουσία κατάλληλων υποδομών δημιούργησαν σημαντικά προβλήματα και καθυστερήσεις στη διαχείριση των αιτήσεων νομιμοποίησης και οδήγησαν τις κυβερνήσεις στο παρελθόν στη λύση των προσωρινών παρατάσεων των αδειών παραμονής.